Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

Planınızdaki işler bazen belirlenen zamana yetişmeyebilir ya da ekstra işler çıkabilir. Böyle yoğun zamanlarda çalışanlardan haftalık çalışma süresine ek olarak çalışma talep etmek mümkün. Bu ek çalışmaya ise fazla mesai denir.

Ancak fazla mesai kavramına günlük hayatta sıklıkla denk gelsek de hem çalışanlar hem de işveren açısından hak ve yükümlülükleri öğrenmek için fazla mesainin kanunen karşılığını ve şartlarını da bilmek oldukça önemli. O halde gelin, “Fazla mesai nedir?”, “Fazla mesai hesaplama için nelere dikkat edilmelidir?” ve “Fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?” sorularını birlikte inceleyelim.

Fazla Mesai Nedir?

Fazla mesai, iş sözleşmesinde belirlenen günlük ve haftalık çalışma saati dışında çalışanların ekstra çalışma süresine denir. Ancak fazla mesai, ek çalışmadan öte bu çalışmanın karşılığında çalışana ekstra ücret ödenmesi gereken bir durum. Bu ücretin hesaplanması için de 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesinde yer alan fazla çalışma şartlarını incelemek gerekli.

Kanun kapsamında belirtildiği gibi tam zamanlı bir çalışanın maksimum haftalık çalışma süresi olan 45 saate ek olarak çalışılan zamanlar, fazla mesai olarak sayılır. Peki, bir iş yerinde haftalık 45 saatten daha az süre çalışılıyor ise fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır? Bu duruma açıklık getirmek için fazla mesai prosedüründeki iki farklı terimi incelemekte fayda var:

Fazla çalışma: Bir çalışanın haftalık 45 saat çalışma süresinden daha fazla çalışmasına denir. Örneğin çalışan, bir hafta içerisinde 45 saat yerine 50 saat çalıştı ise 5 saati fazla çalışma olarak sayılır.

Fazla süreli çalışma: Haftalık çalışma süresinin 45 saatten daha az belirlendiği durumlarda haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalara ise fazla süreli çalışma denir. Örneğin haftalık 35 saat çalışma süresi olan bir iş yerinde, çalışan 40 saat çalışırsa 5 saati fazla süreli çalışmaya girer.

Buna ek olarak bir çalışandan fazla çalışma veya fazla süreli çalışma talep ediliyorsa işçinin yazılı onayının alınması şart. Ancak zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda fazla mesai yapılması gerekiyorsa ek çalışma için bu onay aranmaz. 

Fazla Mesai Ücreti Nedir?

İş Kanunu’nda belirtilen fazla çalışma ve fazla süreli çalışma şartlarına göre çalışanın haftalık çalışma saatinin geçmesi durumunda işveren tarafından çalışana, çalıştığı her saat için fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir.

Fazla mesai ücreti ise toplam çalışma saatine, çalışanın maaşına, ek çalışma süresine ve çalışılan güne göre farklılık gösterebilir. Bu nedenle doğru bir şekilde fazla mesai ücreti hesaplama yapmak için ek çalışmaların yazılı bir şekilde tutulması oldukça önemli. 

Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Hem işverenlerin hem de çalışanların hak ve yükümlülüklerin ihlal edilmemesi açısından doğru bir şekilde fazla mesai hesaplaması yapılması gerekir. Çünkü fazla mesai ücretinde de belirttiğimiz gibi İş Kanunu kapsamında şartlar belirtilse de çalışanın maaşına, çalışma süresine ve fazla mesainin yapıldığı güne göre fazla mesainin ücret hesaplaması farklılaşabilir.

Fazla mesai ücreti hesaplama için fazla çalışma ve fazla süreli çalışma oranları farklıdır. Fazla çalışma, yani haftalık 45 saatten fazla çalışma durumunda çalışanın ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi ile ödenir.

Örneğin haftalık 45 saat çalışan ve aylık brüt maaşı 25.000 TL olan bir çalışanın, bir ay içinde toplam 8 saat fazla mesai yaptığını düşünelim. Buna göre;

Çalışanın günlük ücreti: 25.000 TL / 25 = 1.000 TL (Bir çalışanın aylık ortalama çalışma süresi 25 gündür.)

Saatlik ücreti: 1.000 TL / 9 = 111,11 TL 

Saatlik ücretin %50 yükseltilmesi ile fazla mesainin saat başı ücreti ise 166,66 TL olur.

Toplam fazla mesai ücreti: 166,66 TL x 8 = 1.333,28 TL olarak belirlenir.

Fazla süreli çalışmada ise çalışanın saatlik ücreti ise %25 artırılarak hesaplanır. Buna göre fazla süreli çalışmanın ücret hesaplamasını da bir örnek üzerinden inceleyelim:

Haftalık 35 saat çalışan, aylık brüt maaşı 20.000 TL olan ve bir ay boyunca 5 saat fazla mesai yapan bir çalışanı ele alalım. Buna göre;

Çalışanın günlük ücreti: 20.000 TL / 25 = 800 TL

Saatlik ücreti: 800 TL / 7 = 114,28 TL

Saatlik ücretin %25 artırılması ile fazla mesainin saat başı ücreti ise 142,85 TL olur.

Çalışanın bir ay içerisindeki fazla sürelerle çalışma ücreti: 142,85 TL x 5 = 729,25 TL’dir.

Ancak şunu belirtelim: Bu hesaplamalar, iş günü olan günlerde yapılan fazla mesaiyi kapsar. Eğer çalışan, genel tatil günlerinde veya resmi tatil günlerinde çalıştırılsa saat başı hesap yapılmaksızın çalışana, çalıştığı her gün için tam gün ücretinin üstüne bir günlük ücreti de eklenerek ödenir. Kısacası bayramlarda ve genel tatillerde çalışma durumunda işçi, günlük ücretinin iki katı olacak şekilde ödeme alır.

Fazla Mesai İzin Olarak Kullanılabilir mi?

Fazla mesai için ek ücret alınabileceği gibi çalışanların ek çalışmalarına karşılık tercih edebileceği farklı bir seçenek de bulunur. Çalışanların tercih edebileceği diğer seçenek, ek çalışma saatlerini daha sonra serbest zaman olarak kullanabilmektir.

İş kanunu’nda belirtildiği gibi çalışan isterse fazla mesai karşılığını ek ücret yerine serbest zaman olarak değerlendirebilir. Ne kadar serbest zaman kullanabileceği ise çalışanın fazla mesai süresine, fazla çalışma ve fazla süreli çalışma prosedürüne göre değişir.

Serbest zaman hesaplamasında, fazla çalışma kapsamında bulunan bir çalışanın çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakika serbest zaman hakkı olur. Fazla süreli çalışmada ise çalışanların her saat karşılığında serbest zamanı 1 saat 15 dakikadır.

Buna göre ayda 5 saat fazla mesai yapan ve haftalık çalışma süresi 45 saat olan bir çalışanın 7 buçuk saatlik serbest zamanı olur. Ek çalışmadan hak ettiği bu serbest zamanı ise çalışan, 6 ay içinde, çalışma süreleri kapsamında ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanabilir.  

Fazla Mesai Sınırı

Tabii ki fazla mesai, çalışma hayatında sık karşılaşılan ancak sürekli olarak talep edilebilecek bir uygulama değil. Acil durumlarda veya işler yetişmediğinde işveren, çalışanların onayını alarak fazla mesai talep edebilir. Ancak yıllık fazla mesai süresinde yasal sınırlar bulunur. Ek çalışma, sadece bu sınırlar dahilinde uygulanabilir.

Kanunda da belirtildiği gibi bir çalışandan talep edebilecek yıllık fazla mesai süresi maksimum 270 saattir. Bu süreye ay bazlı bakıldığında ise bir aylık fazla mesai sınırı, 22 buçuk saat eder.

Fazla Mesai Sınırı Aşılırsa Ne Olur?

Yasal sınırlarla belirlenen fazla mesai süresi kapsamında çalışanlar ek çalışma yapabilir. Ancak sınır aşılması durumda çalışanın hakkı ihlal edilir ve bu ihlal, çalışan açısından haklı fesih nedeni sayılır.

Fazla mesai sınırı için İş Kanunu ile belirlenmiş günlük maksimum çalışma saatine de dikkat edilmesi oldukça önemli. Çünkü hiçbir çalışanın günlük çalışma saati, her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz. Buna bağlı olarak günlük 9 saat çalışan bir işçinin ancak 2 saat fazla çalışma süresi olabilir. 

Tüm bu yasal sınırlar ve fazla mesai için hesaplama detayları dikkate alınarak her çalışanın hak ettiği fazla mesai ücreti ya da serbest zamanı hesaplanabilir. Tabii ki bu hesaplamayı yaparken çalışanın ek çalışma yaptığını günün iş günü mü, yoksa tatil günü mü olduğuna da dikkat etmek gerekli. Resmi tatilde yapılan mesai hesaplaması hakkında detaylı bilgi almak için “2023 Resmi Tatil ve Mesai Hesaplama” yazımızı okuyabilirsiniz.