Geçici Vergi Nedir? Dönemleri ve Oranları (Tam Rehber)

Geçici vergi, işletme sahipleri tarafından bilinmesi ve takip edilmesi gereken vergi kalemlerinden. Bununla birlikte özellikle yeni girişimciler için akıllara pek çok soru işaretini getirebiliyor. Ticari geliri bulunan kişileri yakından ilgilendiren bu vergi çeşidiyle ilgili tüm detayları ve hesaplama yöntemini yazımızda bulabilirsiniz.

Geçici vergi nedir?

Halk arasında peşin vergi olarak da anılan geçici vergi, en temel tanımıyla gerçek usulde vergi veren serbest meslek erbapları, kurumsal vergi mükellefleri ve ticari kazanç sahiplerinden alınan bir vergi türü. Kurumlar ve gelir vergisi olarak, üç aylık periyotlar halinde ve kazançlar üzerinden hesaplanan geçici vergi, sene sonunu beklemeden, peşin olarak tahsil ediliyor. Bu yönüyle de yıllık olarak ödenen diğer vergi çeşitlerinden ayrılıyor.

Geçici vergiyi; kurumlar vergisi ve gelir vergisi ödemelerinin yıl sonu gelmeden, üçer aylık periyotlarla yapılması şeklinde tarif edebiliriz. Basit usulde vergilendirilenler dışında kalan ticari kazanç sahipleri ile kurumlar vergisi mükelleflerinden ve serbest meslek erbaplarından alınıyor.

Geçici vergi kapsamına hangi kazançlar girer?

• Kurumlar vergisi mükellefleri
• Serbest meslek erbaplarının gelirleri
• Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazançlar

geçici verginin kapsamına girmektedir.

Kimler geçici vergi öder?

Geçici vergi mükelleflerini şu şekilde sıralayabiliriz: 

• Serbest meslek sahipleri,
• Basit usulde vergilendirilenler dışındaki, ticari kazanç elde eden kişiler,
• Kurumlar vergisi ödemesi gerekenler
• Türkiye’de daimi temsilcisi veya iş yeri bulunan kurumlardan dar mükellefiyete tabi olanlar,
• Adi şirket ve komandit şirket ortakları.

Kimler geçici vergi ödemez?

• Zirai kazanç elde edenler,
• Tasfiye dönemlerinde kurumlar vergisi mükellefleri,
• Basit usulde vergilendirilen gelir vergisi ödemek zorunda olan kişiler,
• Ücret gelirine sahip olanlar
• Menkul ve gayrimenkul sermaye iradı,,
• İnşaat ve Onarım işi  ile ilgilenen mükellefler,
• Kazançları vergi istisnası kapsamına giren serbest meslek sahipleri, 
• Noterlik yapanlar.

Bununla birlikte bu kişilerin, üstte sıraladığımız işler haricindeki mesleki veya ticari kazançları üzerinden geçici vergi ödemekle yükümlü olduklarını anımsatalım.
 

Geçici vergi oranları nedir?

Gelir vergisi ve kurumlar vergisine tabi olan vergilerin geçici vergi oranları değişkenlik göstermektedir. Vergilendirme iki farklı yüzde üzerinden yapılıyor. 

Geçici vergiye esas kazanç nasıl tespit edilir?

Geçici vergiye esas kazancın tespiti için mükelleflerin öncelikle ilgili hesap dönemine ait 3, 6, 9 ve 12 aylık mali tablolarına göre dönem kazancını belirlemeleri gerekiyor. Bunu yaparken de Vergi Usul Kanunu’nun değerlemeyle ilgili hükümlerinin dikkate alınması şart.

Gelir vergisi mükellefleri için geçici vergi oranı kaçtır?

Gelir vergisi mükellefleri için geçici vergi oranı %15’den uygulanmaktadır.

Kurumlar vergisi mükellefleri için geçici vergi oranı kaçtır?

Kurumlar vergisi mükellefleri için 2023 yılında uygulanan geçici vergi oranı %20’dir. 

Geçici vergi nasıl hesaplanır?

2023’de Geçici vergi oranı ; gelir vergisi  vermekle yükümlü olanlar için %15, kurumlar vergisi mükellefleri için %20 olarak uygulanmaktadır. Hesaplama, vergi verilecek dönemin her üç aylık kazancı üzerinden, vergi tarifesinin ilk dilimine karşılık gelen orana göre yapılıyor. Şimdi gelin, uygulamalı örneklerle geçici verginin nasıl hesaplandığına birlikte bakalım.

2022 yılı içerisinde elde ettiğiniz kazançlar, ilgili dönemler itibarıyla aşağıdaki gibi olsun:
Ocak-şubat-mart: 1.000 TL
Nisan-mayıs-haziran: 2.000 TL
Temmuz-ağustos-eylül: 1.500 TL
Ekim-kasım- aralık: 2.000 TL

Eğer geçici vergi uygulaması olmasaydı, mart ayında, ilgili yıl içerisindeki tüm kazançlarınız üzerinden gelir vergisi beyannamesi verecektiniz. Bu durumda tek seferde 975 TL gelir vergisi ödeyecektiniz. Geçici vergi uygulaması ile bu tutarı önceden parça parça ödeyerek mart ayında ödeyeceğiniz yıllık gelir vergisi tutarından düşebiliyorsunuz.

Ocak-şubat-mart: 1.000 TL kâr -> 1000 x 0,15 = 150 TL (ödenecek gelir vergisi)
Nisan-mayıs-haziran: 2.000 TL kâr -> 2000 x 0,15 = 300 TL
Temmuz-ağustos-eylül: 1.500 TL kâr -> 1500 x 0,15 = 225 TL
Ekim-kasım-aralık: 2.000 TL kâr -> 2000 x 0,15 = 300 TL

1.000 + 2.000 + 1.500 + 2.000 = 6.500 TL
6500 x 0,15 = 975 TL

Hesaplamalarda da görebileceğiniz üzere, toplamda ödenecek vergi tutarında herhangi bir fark bulunmuyor. Gelirinizin ilk vergi dilimine karşılık gelmesi nedeniyle gelir vergisi %15 üzerinden hesaplanıyor. Gelir düzeyi arttıkça ödenecek vergi tutarı da artıyor. Mart ayında verilen yıllık beyanname ile, elde edilen kazancın %15’lik dilimin üzerinde kaldığının belirlenmesi durumunda yıl içerisinde ödenen geçici vergiler düşülerek geriye kalan bölüm için ek ödeme yapılıyor.

Daha yüksek kazançlar üzerinden geçici vergi hesaplaması şu şekilde yapılıyor:
 

Ocak-şubat-mart: 4.500 TL kâr -> 4.500 x 0,15 = 675 TL (ödenecek geçici gelir vergisi)
Nisan-mayıs-haziran: 4.500 TL kâr -> 4.500 x 0,15 = 675 TL
Temmuz-ağustos-eylül: 9.000 TL kâr -> 9.000 x 0,15 = 1.350 TL
Ekim-kasım-aralık: 12.000 TL kâr -> 12.000 x 0,15 = 1.800 TL

Yıl içinde ödemeniz gereken geçici gelir vergisi toplam 4.500 TL. Elde ettiğiniz kâr ise 30.000 TL. Bu durumda ilgili dönemde gelir vergisi beyan ettiğinizde 24.000 TL’ye kadar olan kazançlarınız %15, bu tutarın üzerindeki kazançlarınız içinse %20’lik dilim üzerinden vergi ödemeniz gerekiyor.

Rakamla ifade edecek olursak 30.000 TL için 4.800 TL gelir vergisi ödemelisiniz. Bu tutarın 4.500 TL’sini yıl içinde ödediğinizi hesap edersek gelir vergisi beyannamesiyle 300 TL ödemeniz yeterli olacaktır.

Geçici vergi beyannamesi için gerekli belgeler nelerdir?

Geçici vergi beyanı sırasında, beyannamenin yanı sıra mükellef türüne bağlı olarak değişiklik gösteren belgelerin de teslim edilmesi gerekiyor. Bu belgeleri şöyle sıralayabiliriz: 

• Kurumlar vergisi mükelleflerinin ve bilanço tutan mükelleflerin beyannamenin yanı sıra gelir tablosu da sunması gerekiyor.
• İşletme defteri tutmakla zorunlu mükelleflerden beyanname ile  birlikte hesap özeti de istenmektedir.
• Serbest meslek kazancı defteri tutan mükelleflerin beyanname dışında  serbest meslek kazancı bildirimi vermeleri  gerekmektedir.

Geçici vergi beyannamesi düzenlenirken hangi istisna ve indirimler dikkate alınır?

Vergi mükellefleri geçici vergiye tabi kazançların belirlenmesi  sırasında gelir ve kurumlar vergisi beyannamesinde dikkate alınabilecek bütün  indirim ve istisnalardan faydalanabiliyor. 
 

Geçici vergi beyannamesi nasıl verilir?

Mükelleflerin, geçici vergi beyannamesini, her üç aylık dönemi takip eden ikinci ayın 17. gününün akşamına kadar ilgili vergi dairesine vermesi gerekmektedir.

Geçici verginin eksik beyan edilmesi halinde ne yapılır?

Geçici verginin eksik bildirilmesi durumunda, ilgili döneme ait eksik beyan edilen tutarın %10’u dışında kalan bölümü için ceza ve gecikme faizi uygulanıyor.

Geçici verginin ödenmemesi durumunda gecikme zammı hesaplanır mı?

Üçer aylık dönemler halinde ödenmesi gereken geçici verginin zamanında ödenmemesi halinde hesaplanan tutara gecikme faizi ekleniyor. 21 Temmuz 2022'de, Resmi Gazete'de yayımlanan kararla geçici vergi gecikme zammı oranının aylık %2,5 olarak belirlendiğini hatırlatalım.
 

Geçici vergi dönem, beyan ve ödeme zamanları nedir?

Geçici vergi beyannameleri,  3 aylık hesap döneminin bitiminden sonraki  2. ayın 17. gününe kadar ödenebiliyor. 

• 1. Dönem (ocak, şubat, mart): 17 Mayıs akşamına kadar beyan edilerek ödenebilir.
• 2. Dönem (nisan, mayıs, haziran): 17 Ağustos akşamına kadar beyan edilerek ödenebilir.
• 3. Dönem (temmuz, ağustos, eylül): 17 Kasım akşamına kadar beyan edilerek ödenebilir.
• 4. Dönem (ekim, kasım, aralık): 17 Şubat akşamına kadar beyan edilerek ödenebilir..

Geçici vergi hakkında sıkça sorulan sorular

Geçici vergi ödemeleri nasıl takip edilir? 

Mükellefler, herhangi bir sorunla karşılaşmamak adına beyanname takip programları yardımıyla ödemelerini takip edebiliyor. 

Ödenmeyen geçici vergi, yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilir mi? 

Tahakkuk ettirilen ama ödenmeyen geçici vergi, yıllık beyanname üzerinden hesaplanan kurumlar veya gelir vergisinden mahsup ettirilememektedir.

Geçici vergi ödemelerinin gelir vergisi ve kurumlar vergisinden farkı nedir? 

Geçici vergi ile yıl içinde ödenen gelir vergisi ve kurumlar vergisi üçer aylık periyotlar halinde parçalı olarak tahsil ediliyor. Bu nedenle ödenen tutar, bu vergiler için verilen yıllık beyannameden mahsup ediliyor.

Geçici vergi hesaplamasını kim yapar?

Geçici vergi hesaplamalarının mali müşavirler tarafından; zamanında, doğru ve eksiksiz şekilde yapılarak beyan edilmesi son derece önemli. Aksi durumda cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalabilirsiniz.