Gece Çalışması Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Çalışma hayatında pek çok farklı sektör bulunuyor. Bu sektörlerden bazıları ise yapısı gereği kesintisiz bir şekilde faaliyet göstermeye devam etmek durumunda. Örneğin gıda üretimi yapan bir fabrikayı ele alalım. Üretimin durması, paketlemeden dağıtıma pek çok süreci etkileyeceğinden hiçbir sürecin aksamaması için fabrikada kesintisiz bir şekilde çalışmanın devam etmesi gerekir. Böyle bir durumun söz konusu olduğu iş yerlerinde ise vardiyalı çalışma sistemi uygulanır. 

Vardiyalı çalışma sisteminde 24 saat çalışmanın devam etmesi için işçiler belirli gruplara ayrılarak bir kısmı gündüz, bir kısmı ise gece çalıştırılır. Ancak tabii ki gece çalışması yıpratıcı bir etkiye sahip olduğundan çalışanların sağlığını korumak için bu çalışmanın sınırları, İş Kanunu kapsamında belirlenmiştir. Bu nedenle gece çalışmasına yönelik hem işverenin hem de işçilerin haklarını bilmek için bu sınırları ve gece çalışması sürecinde dikkat edilmesi gerekenleri öğrenmek şart. 

O halde gelin, tüm detayları ile “Gece çalışması nedir?” ve “Gece çalışması uygulayan bir işverenin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?” sorularından başlayalım. 

Gece Çalışması Nedir? 

Gece çalışmasını tanımlamak için İş Kanunu’nun 69. maddesine bakmak gerekir. Bu maddede çalışma hayatında gece olarak kabul edilen saat aralığı ve buna bağlı olarak gece çalışması için geçerli olan zaman dilimi açıkça belirtilir. Buna göre saat 20.00’de başlayarak saat 06.00’ya kadar olan süre, çalışma hayatında gece olarak tanımlanır. Ayrıca kanunda da belirtildiği gibi gece olarak tanımlanan bu süre, 11 saati geçemez. Eğer bir çalışanın çalışma süresinin yarısından fazlası İş Kanunu ile belirlenen bu saat aralığına denk geliyorsa bu süreç, gece çalışması olarak adlandırılır. 

Gece Çalışma Süresi Ne Kadardır?  

Gece çalışması için dikkat edilmesi ilk konu saat aralığıdır. Buna ek olarak bu saat aralığında kanun çerçevesinde belirlenen maksimum çalışma süresine de dikkat etmek gerekir. Çünkü gece olarak tanımlanan süreç, maksimum 11 saat olarak tanımlansa da İş Kanunu’nda da belirtildiği gibi bir işçinin gece çalışması 7,5 saati geçemez. 

Ancak bazı sektörlerde çalışanların yazılı onayı alınarak 7,5 saat üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 7. maddesinde belirtildiği gibi turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde çalışanların yazılı onayının alınması şartıyla 7,5 saatten daha fazla çalıştırılabilir. 

Tabii ki bu fazla çalışma süreci yürütülürken İş Kanunu’nda belirtilmiş günlük çalışma saati sınırına da dikkat etmek gerekir. Çünkü bir işçi, her ne olursa olsun günde 11 saatten fazla çalıştırılamaz. 

Hangi İşçiler Gece Çalıştırılamaz? 

Tabii ki gece çalışmasının tamamen yasak olduğu durumlar mevcut. Bazı işçiler hiçbir şekilde gece çalıştırılamaz. Gece çalışmasının uygun olmadığı çalışanları ise şu şekilde sıralamak mümkün: 

• 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler,
• Gebe işçiler, gebeliğin 24. haftasından doğuma kadar olan süre boyunca, 
• Doğum yapan işçiler, doğum sonrası bir yıl boyunca gece çalıştırılamaz. 

Bunlara ek olarak kadın çalışanların gece vardiyasında çalışması için işe başlamadan önce gece çalışmasında bir sakınca olmadığına ilişkin sağlık raporu alması gerekir. Ayrıca çalışanın sağlık durumunu kontrol altında tutmak için iş yeri hekimi tarafından düzenli aralıklarla sağlık muayeneleri yapılmalıdır. 

Gece Çalışmasında Nelere Dikkat Edilmelidir? 

Gece çalışmasının saat aralığı, süresi ve gece çalışması yasak olan çalışanlar dışında gece çalışmasının uygulama sürecinde de dikkat edilmesi gereken unsurlar bulunur. Tüm bu unsurları ise şu şekilde sıralayabiliriz: 

• İşverenler gece vardiyalarını düzenlemeli ve bu vardiya düzenlerini çalışanlara önceden duyurmalıdır. Bu duyuruda gece vardiyası detayları, işe başlama ve bitiş tarihleri, vardiyadaki işçilerin ad ve soyadları, ara dinlenme saatleri ve hafta tatilleri gibi bilgilere yer verilmelidir. 
• Gece çalışması yapan bir işçi, en az 11 saat dinlenme hakkına sahiptir. Bu nedenle çalışan, 11 saat aralıksız dinlenmeden diğer vardiyalarda çalıştırılamaz. Örneğin işçi, 16:00-00:00 vardiyasında çalıştıysa işveren aynı gün içinde 00:00-08:00 vardiyasına çağıramaz. 
• Bir işçi, sürekli olarak gece vardiyasında çalıştırılamaz. Eğer bir hafta gece çalıştıysa öteki hafta gündüz vardiyasında çalışması gerekir. 
• İşveren, işçilerin vardiyalarını zorunlu olmadıkça değiştiremez. Eğer değişiklik yapılması gerekiyorsa bunu önceden duyurmak zorundadır.
• Gece vardiyasına çalışan işçilere, nöbetleşe olacak şekilde 24 saatten az olmamak üzere hafta tatili verilmesi zorunludur. 
• Gece çalışması kapsamında da çalışanlar, İş Kanunu’nun 68. maddesinde esasları belirtilen ara dinlenme hakkına sahiptir. Eğer işin niteliği, aynı bölümdeki tüm işçilerin aynı saatte ara dinlenme yapmasına imkan tanımıyorsa çalışanların gruplar halinde ara dinlenmesine çıkması gerekir.  
• Posta sayısının artırılması gibi sebeplerden dolayı çalışanın günlük çalışma süresi 7,5 saatin altında kalırsa çalışma süresinin azalması nedeniyle çalışanların ücretlerinde indirim yapılamaz. 
• Faaliyetin 24 saat kesintisiz sürmesine gerek olmadığı iş yerlerinde zorunluluk olmadığı müddetçe çalışanlara gece çalışması yaptırılamaz. 

Kısacası vardiyalı çalışma sisteminde karşımıza çıkan gece çalışması, tüm bu unsurlar dikkate alınarak uygulanabilir. Ancak bu uygulamada önemli olan, gece çalışmasının yıpratıcı etkilerini ve buna bağlı olarak çalışanların hem fiziksel hem de mental sağlıklarını göz önünde bulundurarak bir vardiya planı çıkarmaktır. Aksi takdirde bu düzen, çalışanların motivasyonunu düşüren ve iş bağlılığını negatif yönde etkileyen bir etkiye sahip olabilir.
Unutmayın ki mutsuz çalışanlar ile başarılı bir şekilde şirket yönetmek oldukça zordur. Böyle bir durumla karşı karşıya kalmamak için de kurumsal wellbeing sağlamanız şart. “Peki, kurumsal wellbeing nedir?” diyorsanız “Kurumsal Wellbeing Nasıl Sağlanır?” yazımızı okuyabilirsiniz.