İş Arama İzni Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

İş arama izni, İş Kanunu’nda yer alan ve kanun kapsamında tüm çalışanlara tanınan haklardan biri. Diğer bir deyişle, çalışana yeni iş bulmasını kolaylaştırmak ve bildirim süresi sonunda işsiz kalmasını önlemek amacıyla getirilmiş bir hak da diyebiliriz. Bugün bir iş yerinde işe başlayıp, emekli olana kadar o iş yerinde çalışabilen kişilere nadiren rastlanıyor. Kimi zaman işveren kişiyi işten çıkarıyor kimi zaman da çalışan farklı gerekçelerle kendisi işten ayrılıyor. İş ilişkisinin son bulduğu bu durumlarda işverenin çalışana yeni iş araması için izin vermesi, çalışanın sonraki dönemde işsiz kalmaması açısından büyük önem taşıyor. 

Yeni iş arama izninin verilmesi işverenin yükümlülükleri arasında yer alıyor. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesi de bunu açıkça ifade ediyor:

“Bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur.”

İş hukukunda çalışan ile işveren arasındaki iş sözleşmesinin sona ermesi iki yolla mümkün olabiliyor. Birincisi “fesih ile sona erdirme”, ikincisi ise “fesih dışı sona erdirme”. İş hukuku çerçevesinde en çok karşılaşılan fesih şekli de süreli (bildirimli) fesih yöntemidir. Yeni iş arama izni ile ilgili düzenlemeler temel olarak iş sözleşmesinin süreli fesih ile sona erdirilmesi halinde uygulama alanı buluyor. 

İş arama izni hesaplama

İş arama izni hesaplanırken çalışanın kıdemi referans alınıyor.

İzinlerin günlük bazda veya toplu olarak kullanılması ihbar sürelerinde bir değişiklik yaratmıyor. Çalışan isterse izinlerini limit dahilinde toplu veya saatlik olarak da kullanabiliyor. 

İş arama izni şartları

İş arama izninin şartlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

Çalışan ile işveren arasında geçerli bir iş sözleşmesi olmalı.
Çalışana usulüne uygun fesih ihbarı yapılmalı.
İş sözleşmesinin feshi haklı nedene değil, geçerli nedene dayanmalı. 

İş arama izni ne zaman kullanılabilir?

Yeni iş arama izninin çalışma saatleri içinde ne zaman kullanılacağı bireysel veya toplu iş sözleşmesi ile belirleniyor. Eğer taraflar aralarında bir anlaşma yapmamışlarsa, iş arama izninin kullanılma süresini belirleme hakkı işverene ait oluyor. Yani işveren, iş günleri içinde izin kullanma zamanını “yönetim hakkı” çerçevesinde kendisi belirliyor. Bu süreyi belirlerken de yasanın amacına uygun olarak ve iş bulma imkanının fazla olduğu zaman dilimini göz önünde bulundurarak karar vermesi gerekiyor. Çalışan, iş arama iznini -hukuka aykırılık teşkil ettiğinden- işverenden habersiz kendiliğinden kullanma yoluna gidemiyor.

Diğer yandan işveren, işin yürütülmesi açısından sakınca olmamasına rağmen çalışanın iş arama iznini kullanma isteğini dikkate almazsa veya bu isteğe aykırı şekilde iş bulma olanaklarını gözetmeksizin kendi belirlediği zamanda izni kullandırmakta ısrar ederse; çalışan -çalışma şartlarının uygulanmamasına dayanarak- iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebiliyor. 

Kaç saat iş arama izni vardır?

İşveren tarafından çalışana bildirim süreleri içerisinde ücretinden kesinti yapılmaksızın günde iki saatten az olmamak kaydıyla iş arama izni veriliyor. Bu süre bireysel veya toplu iş sözleşmesi ile artırılabiliyor ancak azaltılamıyor. İhbar süreleri sözleşmeyle artırılmışsa; iş arama izninin süresi hesaplanırken bu ihbar süreleri de dikkate alınıyor.

İş Kanunu’nun konuyla ilgili hükmü de şöyle:

“İşveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmesinin feshi halinde, bildirim süresi içinde işçiye ücretinde bir kesinti olmaksızın, günde iki saat iş arama izni vermekle yükümlüdür. İzin saatlerinin ve günlerinin belirlenmesinde, iş yerinin ve işçinin haklı menfaatleri göz önünde tutulur.” 

İş arama izni nasıl kullanılmalı?

İş arama izninin kullanımı, hafta sonu veya yıllık ücretli izin koşullarından bağımsızdır. Çünkü iş aramak için iş yerlerinin açık olduğu zamanların, mesai saatlerinin tercih edilmesi gerekiyor. Çalışanın bu haktan yararlanmak istediği gün ve saatleri işverene önceden mutlaka bildirmesi gerekiyor.

İşten ayrılacak personel için iş sözleşmesinin feshi gündeme geliyor. Çalışan, bu süreçte mevcut iş yerinde çalışmaya devam etmek için işveren ile anlaşma sağlayabiliyor. Ayrıca geçmişte kullandığı iş arama süreleri yıllık izninden de kesilmiyor. 

İş arama izni ücreti

İş arama izni ücreti çalışana ödenecek asıl ücrete ilaveten yapılıyor. Örnek verecek olursak; 
5000 TL brüt ücret alan bir çalışanın 14 gün ihbar süresi olduğunu ve bu kişinin cumartesi günleri çalışmadığını varsayalım.

Saatlik ücret: 5000/225= 22,22 TL
İş arama toplam süresi:10×2= 20 saat

Bu durumda çalışanın iş arama izni ücreti 22,22×20×2=888,80 TL’dir.

Çalışanın hak ettiği kıdem tazminatı da varsa söz konusu ödeme birlikte yapılıyor. Gerekli kesintiler sonrası kalan tazminat bedeli çalışanın banka hesabına yatırılıyor. 

İş arama izni kullanabilen kişiler kimlerdir?

Belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalışan herkes iş arama izni kullanabiliyor. Yalnızca geçici süreli çalışanlar ile deneme sürecinde olanlar bu haktan faydalanamıyor.  

Öte yandan gazeteciler ve denizciler de 4857 sayılı İş Kanunu’nda bulunan iş arama izni hükümlerinden yararlanamıyor. Bu meslek grubunda çalışanların hak ve yükümlülükleri; 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu çerçevesinde şekilleniyor. Türk Borçlar Kanunu (TBK) 421/2 hükmü gereğince; deniz çalışanları ve gazetecilerin de hizmet sözleşmelerinin feshedilmesi durumunda ihbar süresi dahilinde günlük iş arama izni hakları en az iki saat oluyor. 

İstifa eden personel iş arama izni kullanabilir mi?

Çalışanın ihbar süresine uymak şartıyla kendi isteğiyle işten ayrılma hakkı bulunuyor. İş arama izni bu durumda da geçerli sayılıyor. Ancak etik olarak kişinin, çalıştığı kurumu mağdur etmemek amacıyla ayrılacağını önceden haber vermesi gerekiyor. İstifa eden işçi iş arama izni, dilekçe verdikten sonra işleme konuluyor. İzin beyanı, istifa dilekçesiyle birlikte teslim edilebiliyor.  

İzin kullandırılmaması halinde ne olur?

İşverenin, çalışanın bu haktan yararlanma talebini reddetmesi gibi bir durum söz konusu olmuyor. Üstelik bu, çalışan açısından haklı fesih sebebi bile sayılabiliyor. Bu durumda ihbar süresi dolmadan isterse işten ayrılabiliyor. Olur da işveren bu süreyi kullandırmaz veya eksik kullandırırsa, kanunda öngörüldüğü üzere çalışana ücret ödemek zorunda kalıyor.

İş hukuku bunu açık ve net bir biçimde bildiriyor:

“İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.” 

İş arama izni toplu şekilde alınabilir mi?

Çalışan isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu olarak da kullanabiliyor. Bu yaklaşımın; günümüz koşullarında mesafe ve trafik gibi nedenlerle verilen izin sürelerinin yeterli olamayacağı düşüncesinden doğduğunu söyleyebiliriz. İş sözleşmesinde iş arama izni toplu kullanma ile ilgili çalışan lehine bir hüküm yoksa en az 2 saat üzerinden hesaplanıyor. İş arama iznini toplu kullanmayı tercih eden çalışanın bunu işten ayrılacağı günden önceki günlere denk getirmesi ve toplu izin kullanma isteğini sözlü veya yazılı olarak işverene bildirmesi gerekiyor.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. madde hükmü de bu konuya şöyle açıklık getiriyor:
 “İşçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilecektir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve durumu işverene bildirmek zorundadır.”

İş arama izninin toplu kullanımında, saatlik kullanıma göre birtakım farklılıklar bulunuyor. Örneğin, iş arama izninin normal kullanımında, işverenin mesai bitimine kadar izin kullanılacak saatleri belirleme hakkı var. Ancak toplu kullanımda işverenin gün belirleme hakkı bulunmuyor. Böyle bir durumda işverenin çalışanı, talep ettiği süre boyunca izinli sayması gerekiyor.

İşverenin çalışanı izin sürelerini toptan kullanmaya zorlayamadığını ve izin sürelerinin toplu kullanılmasında işverenin rızasına gerek olmadığını da ayrıca belirtmek isteriz. 

İş arama izni ihbar süresinden düşer mi?

İhbar süresinde iş arama izni süresi, mesai günlerinde kullanılıyor. Çalışan, söz konusu süreyi toplu kullanarak bazı günlerde izinli sayılabiliyor. İhbar süresine uyulmadan yapılan usulsüz fesihte işveren, kanunun 17. maddesi uyarınca ihbar tazminatı ödemekle yükümlü tutuluyor. 

İş arama izninin maaştan kesilmesi

İş arama izninde çalışanın maaşından bir kesinti yapılmıyor.  Yeni iş arama izni, ücretli izin kapsamında olduğundan bu izni kullanan çalışana tam maaşı ödeniyor. Maaşın yanı sıra kıdem tazminatı kesintisi de yapılamıyor. Kıdem ve ihbar tazminatları ayrıca hesaplanıyor. 

İş arama izninde yemek ücreti ödenir mi?

Kanunda ihbar tazminatı ve ihbar süresi hesaplamaları yapılırken; çalışanın yemek ve yol yardımı gibi süreklilik arz eden sosyal hakları da brüt ücrete dahil ediliyor. Çalışan ister yemek ücreti nakit ödensin ister yemek kartı verilsin isterse de yemek iş yerinde çıksın, yemek hakkından yararlanabiliyor.