Çalışan Yasal İzin Türleri Nelerdir?

Profesyonel iş hayatında tüm çalışanlar arasında en sık tartışma konusu olan ve merak edilen durumların başında yasal izin türleri gelir. İzin denilince çoğu kişinin aklına sadece yaz aylarında gerçekleşen tatiller gelse de çalışma koşulları içerisinde belirlenmiş pek çok yasal izin türü bulunuyor. 

4857 sayılı İş Kanunu ile belirlenen yasal izin türleri doğum izninden iş arama iznine, hastalıktan emzirmeye kadar birçok unsuru kapsıyor. İşte çalışanların İK'nın kapısını çalarak öğrenmeyi istedikleri izin türleri hakkındaki detaylar ve nasıl hesaplanacağına dair bilgiler:

İş Kanununda Yer Alan İzin Türleri Nelerdir?

Farklı türlerde kategorize edilen izin hakkı anayasaya ve 4857 sayılı İş Kanunu’na göre emredici hükümlerle tanımlanmıştır. Bu izin türleri arasında kanunda kendisine en geniş yer bulan izin türü ücretli yıllık izindir. Bu iznin yanı sıra, haftalık tatil izni, ulusal bayram ve genel tatil günleri izinleri gibi farklı ücretli izin türleri de mevcuttur.

4857 sayılı İş Kanunu’nda ücretsiz izin türleriyle alakalı ayrıca bir düzenleme bulunmuyor. Yıllık ücretli izin ve doğum izni başlıkları içerisinde kendine yer bulan ücretsiz izin türleri dışında belirtilen herhangi bir ücretsiz izin hakkı da olmamakla birlikte, ücretsiz izin hakkı iş sözleşmesinde ilgili hüküm bulunması halinde ya da işveren inisiyatifinde kullandırılabilir. Tüm bu izin türlerini detaylı olarak vermek gerekirse;

Yıllık Ücretli İzin Nedir?

İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara, İş Kanunu’nun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz. 

İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez. Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır.

Yıllık ücretli izin süresi;

• Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört (14) günden,

• Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi (20) günden,

• On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı (26) günden az olamaz.

Doğum İzni Nedir?

Doğum izni, anayasaya göre doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta çalıştırılmama temeli üzerine verilen izin hakkıdır. Buna göre belirlenmiş İş Kanunu’nun 74. maddesine göre; “Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.” diye belirtilmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’na göre kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplamda 16 haftalık bir süreyle çalıştırılmamaları gerektiği öngörülmüştür. Bu sürenin doğumdan önceki kısmı, çoğul gebelik halinde 10 hafta olarak belirlenmiştir. Ancak kanun, sağlık durumu iyi olması ve kendi tercihiyle çalışmak istemesi koşuluna bağlı olarak kadın işçiye doğumdan 3 hafta öncesine kadar çalışma hakkı da tanımıştır.

Erken doğum yapan kadın işçiye doğumdan önce kullanmadığı süre, doğum sonrasında kullandırılır. Bununla birlikte kadın işçiye gebelik süresince sağlık kontrolleri gibi sebepler için de yine ücretli izin verilir.

İş Arama İzni Nedir?

Bir çalışanın bağlı bulunduğu kurum dışında başka bir iş arama hakkı 4857 sayılı İş Kanunu'nun 27. maddesince şu şekilde belirlenmiştir; “Bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur.”

İşçinin iş arama iznini kullanabilmesi için iş sözleşmesinin kendisi ya da işvereni tarafından fesh edilmesi durumu değiştirmemektedir. İşte bildirim (ihbar) süresince bu hakkını kullanabilir.

İş Arama İzni Kaç Saattir?

İş arama izninin süresi günde iki saatten az olmamalıdır. İşçi isterse bu saatleri birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak bu durumda işçi izinlerini işten ayrılacağı günden evvelki güne denk getirmeli ve bunu işverene bildirmelidir.

İş Arama İzni Nasıl Hesaplanır?

İş kanununa göre belirsiz süreli işlerde olası bir fesih halinde ihbar süresi içerisinde işveren çalışana yeni iş arama izni vermek zorundadır. Bu süre ihbar süresi boyunca her gün için günde 2 saatten az olamaz şeklinde tanımlanmıştır. Kullanılacak bu izin de yine ücretli izin olarak verilir. 

Çalışan bu izni dilerse iş anlaşmasının biteceği günden geriye doğru hesaplanmak koşulu ile toplu olarak kullanabilir. Bunun yanında çalışana iş arama izni vermeyen, bu süreler içinde işçiyi çalıştıran işveren kullandırmadığı her saat için normal saat ücretinin iki katı tutarında çalışana ücreti, alacağı standart ücrete ek olarak ödemek zorundadır.

Bildirim süresinde olan ve iş arama iznini kullanmak isteyen işçiye engel olup bu hakkını kullandırmayan işveren, işçiyi çalıştırdığı iş arama izin saatleri için %100 zamlı ücret ödemek zorundadır. Bu ücret, işçiye ödenecek asıl ücrete ilaveten yapılır.

Emzirme izni nedir?

4857 Sayılı İş Kanunu 74. Maddesine göre; “Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.”

Emzirme izni ile ilgili kurallar şu şekildedir:

·   Emziren anne her çalışma günü içinde 1,5 saatlik emzirme izni kullanabilecektir

·   Bu izin anne yasal doğum iznini bitirdikten sonra başlar çocuk 1 yaşını doldurduğunda sona erer.

·   Anne süt iznini hangi saatler arasında ve kaça bölerek kullanılacağın kendisi belirler.

·   İzin süresi günlük çalışma süresinden sayılır ve yıllık izne hak kazanmak için gerekli sürenin hesabına dâhil edilir. (İş Kanunu Madde 55 ve 65)

·   Kadın işçinin izni nasıl kullanacağını işverene yazılı olarak bildirmesi ve işverenden iznin uygun bulunduğunu gösterir bir ispat belgesi alması gerekir.

·   İşveren süt izninin kullanılmasını reddedemez, anne de bu hakkından vazgeçemez.

·   Emziren annelerin doğumu izleyen 6 ay içinde gece çalışması yasaktır, ayrıca günde 7,5 saatten fazla çalışmaya zorlanamazlar.

·   Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur.

Diğer mazeretli izin türleri  

Bunların dışında belirtilen diğer izin türleri ise şunlardır; işçiye; evlenmesi, evlat edinmesi, ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş gün ücretli izin verilmesi, yani ücretten izin nedeniyle ücretinden herhangi bir kesinti yapılmadan izin verilmesi gerekmektedir. 

İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli yani ücretten izin nedeniyle herhangi bir kesinti yapılmadan izin verilmesi gerekmektedir. Özetle;

·       Evlenen işçiye 3 gün,

·       Evlat edinen işçiye 3 gün,

·       Annesi, babası, eşi, kardeşleri ya da çocuğu ölen işçiye 3 gün, (kayınbaba, kayınvalide ve eşlerin kardeşleri gibi kişiler dahil değil.)

·       Eşi doğum yapan işçiye 5 gün,

·       Engelli çocuğu tedavi gören işçiye bir yılda toplam 10 gün izin verilmelidir.