Amortisman Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Amortisman nedir?

Amortisman şirketlere ait duran varlıkların yıpranma, eskime ya da aşınma payını ifade eden bir terim. Bir başka deyişle, şirketlerin kullanmak üzere aldıkları varlıkların aşınması veya eskimesi halinde gösterilebilen gider payı olarak da tanımlayabiliriz. Duran varlığın amortismana tabi olabilmesi için şirkette bir yıldan uzun süredir kullanılıyor olması ve belirlenen alım değeri miktarını aşması gerekiyor. Bir şirket, bünyesinde barındırdığı malı bir yıldan fazla kullandığında söz konusu mal yıpranmaya, eskimeye ya da değerini kaybetmeye başlıyor. Bunun sonucunda da malın kaybettiği değerin parasal karşılığı şirket tarafından gider gösterilebiliyor. Yıpranmış malı amortismana tabi tutmaya ise “amortize etmek” deniliyor.

Amortisman konusunun Türk Vergi Mevzuatı’nda (TVM) önemli bir yeri var. VUK’un (Vergi Usul Kanunu) 315. maddesine göre mükellefler, Maliye Bakanlığı’nın, iktisadi kıymetlerin faydalı (ekonomik) ömürlerini dikkate alarak belirlediği oranlar üzerinden amortisman hesaplayabiliyor. Amortismanın hesaplanması, şirketlerin bir varlığın net değerini doğru bir şekilde belirlemesine ve maliyetini, ürettiği gelirle karşılaştırmasına olanak tanıyor. 

Outline amortisman nedir?

Sözlük anlamı “yıpranma payı” olan amortisman, ticari literatürde farklı şekillerde de tanımlanıyor. Amortismanı, geçmiş yıllardan devralınan sermaye mallarında, üretim faaliyetleri sonucunda meydana gelen aşınma ve eskimenin parasal değeri şeklinde de açıklayabiliriz. Bu bağlamda outline amortismanı, bir varlığın kullanım ve zamana bağlı olarak niceliksel ve niteliksel kalitesinde sürekli ve kalıcı azalma şeklinde tanımlamak mümkün. Amortisman ile sermayenin korunarak bir iktisadi değerin ekonomiye yeniden kazandırılması hedefleniyor. 

Amortisman yöntemi çeşitleri nelerdir?

En çok kullanılan amortisman yöntemlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

* Normal amortisman
Normal amortisman yöntemi, eşit tutarlı amortisman yöntemi olarak da adlandırılıyor. Bu yöntemde amortisman tutarı, duran varlığın tutarına sabit bir amortisman oranı uygulanarak veya kayıtlı değerin faydalı ömre bölünmesi ile hesaplanıyor.

* Azalan bakiyeler yöntemi
Hızlandırılmış amortisman yöntemi olarak da bilinen azalan bakiyeler yönteminde varlıklar, normal amortismana oranla iki kat daha hızlı giderleşiyor. Amortisman hesabı yapılırken alış tutarı değil, sene başına devreden net defter değeri dikkate alınıyor.

* Fevkalade amortisman yöntemi
Bu yöntem; deprem, yangın, sel gibi doğal afet durumlarında varlıkların sabit değerinin kısmen ya da tamamen kaybolması sebebiyle uygulanıyor. Bu durumlarla karşı karşıya kalan şirketler, ilgili birimlere başvurarak varlıklarının belirli bir bölümünün amortize edilmesini talep edebiliyor. 

Amortisman neden ayrılır?

Amortisman işletmenin yıpranan maldan doğan zararını karşılamak amacıyla ayrılır. Amortisman sayesinde ürünün kullanılmak suretiyle sağladığı gelir ve zamanla gerçekleşen yıpranma ile değer kaybının maliyeti eşitlenmiş oluyor. İşletmeler bir yıldan fazla süredir kullandıkları mal veya varlıkları amortize ederek amortisman tutarını gider olarak kaydedebiliyor. 

Hangi varlıklara amortisman ayrılır?

Amortize edilecek varlıkların zamanla yıpranabilecek, eskiyebilecek ya da değerini yitirebilecek yapıda olması gerekiyor. Amortismana tabi tutulacak sabit kıymetler, VUK’un 313. maddesinde şu şekilde ifade ediliyor:

“İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269’uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadî kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder.” 

Amortisman ayırma koşulları nelerdir?

VUK’a göre, amortisman uygulanacak varlığın duran varlık olması tek başına yeterli sayılmıyor. Duran varlığın amortisman değeri elde edebilmesi için şu kriterlere uygun olması gerekiyor:
Duran varlığın şirkette bir yıldan fazladır kullanılıyor olması. 
Varlığın yıpranma, aşınma ya da eskime nedeniyle değerinin azalması.
Değerleme zamanında envantere dahil ve kullanıma hazır olması.
İktisadi kıymetin değerinin o yıl için belirlenen amortisman sınırının üzerinde olması. 

Amortisman nasıl hesaplanır?

Amortisman VUK’ta, “usul” ve “süre” olarak iki yönden ele alınıyor. Bu iki unsur belirlendikten sonra amortisman hesabı yapılabiliyor. Amortisman usulleri yukarıda da bahsettiğimiz gibi amortisman hesaplamasındaki yöntemleri ifade ediyor. En basit amortisman hesaplaması; duran varlığa ait satın alma bedelinin, varlığın faydalı ömrüne bölünmesi şeklinde yapılıyor. 

VUK’un 315. maddesine göre amortismana tabi olan maddi varlıklar, Maliye Bakanlığı’nın iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerini dikkate alarak tespit ve ilan ettiği miktarlar üzerinden hesaplanıyor. Amortisman hesaplamasının, tercih edilen amortisman türüne göre değişkenlik gösterdiğini de belirtmekte fayda var. 

Amortisman hesaplama örnekleri

Normal amortisman hesaplama yöntemini bir örnekle açıklayalım:
Bir işletmenin, faydalı ömrü 5 yıl olan 10.000 TL değerinde bir demirbaş aldığını varsayalım.

Amortisman oranı: 1 / faydalı ömür
1 / 5 = %20 yıpranma payı
10.000 x %20 = 2000 TL yıllık amortisman payı

Bir diğer yöntem ise demirbaşın fiyatını faydalı ömre bölmektir. 
10.000 / 10 = 1.000 TL

Gelin şimdi de azalan bakiyeler yöntemine bir örnek verelim:
Bir işletmenin, faydalı ömrü 5 yıl olan 100 TL değerinde bir demirbaş edindiğini düşünelim.
İlk yıl değeri: 100 / 5 x 2 = 40 TL
İkinci yıl değeri: (100-40) / 5 x 2 = 24 TL

Buraya küçük bir de dipnot düşelim. Azalan bakiyeler yönteminin, her yıl bir önceki değeri baz aldığı için giderleşme miktarının zamanla azaldığı bir döngüsü vardır. Normal amortisman yönteminde olduğu gibi azalan bakiyeler yönteminde de, varlığın hangi tarihte aktife girdiğine bakılmaksızın bir yıllık amortisman ayrılabilir.  

Amortisman nelere uygulanır?

Amortisman uygulanacak mallar VUK’un 269. maddesinde şu şekilde listeleniyor:

• Gayrimenkuller
• Tesisat makineleri
• Demirbaş mallar
• Telif hakları
• Sinema filmleri
• Mefruşat (ev döşemek için gereken eşyalar)
• Seralar
• Nakış makineleri
• Sıvı gaz buharlaştırıcılar
• Peştemal
• Doğalgaz basınç ölçüm istasyonları
• Prefabrik yapılar
• Çöp temizleme araçları
• İktisadi kıymetler

Amortisman yazılması için gerekenler nelerdir?

İşletme bünyesindeki mal veya varlığın o yıl için belirlenmiş olan maddi sınırı geçmiş olması amortisman yazılması için gerekenlerin başında geliyor. Yani malın belirlenmiş olan tutardan daha yüksek bir değere sahip olması gerekiyor. Aksi halde bu mal veya varlık için amortisman hesaplanamıyor.

Yanı sıra, amortismana konu olabilecek mal veya varlığın en az 1 yıldır o işletmede bulunması ve kullanıldıkça yıpranabilir ya da değerini kaybedebilir özelliklere sahip olması gerekiyor. Söz konusu mal veya varlıkların amortisman olarak yazılması için VUK kapsamında yer alması gerektiğini de ayrıca ekleyelim.  

Amortisman tablosu nasıl hazırlanır?

Amortisman tablosu bir şirketin, sahip olduğu malların çeşitli formüllerle hesaplanmış amortize değerini bir arada görebilmesi ve gider olarak kaydedebilmesi açısından oldukça önemli. Şirketler sahip oldukları malların amortize tutarlarını hesaplayarak kolayca amortisman tablosu çıkarabiliyor. Gider kalemi olarak kaydedilen amortize tutarları; işletmenin kullandığı mal ile söz konusu malın maliyetini, yıpranma payı vasıtası ile eşitlemesini sağlıyor. 

Amortisman oranı değiştirilebilir mi?

Bir şirket amortisman hesaplaması yapmaya başladığında esas aldığı amortisman oranını ilerleyen dönemlerde de kullanabiliyor. Amortisman oranının değiştirilmesi, söz konusu mal veya varlık için her dönem farklı bir gider kalemi oluşturulmasına neden oluyor. Kısacası amortisman oranını değiştirmek gelir-gider kalemlerinde dengesizlik yarattığı gibi uygulamanın temel amacına da ters düşüyor. 

2023 yılı amortisman sınırı nedir?

Amortisman sınırı, her yıl VUK kapsamında KDV hariç tutarlar dikkate alınarak- belirleniyor. 2023 yılı için belirlenmiş olan amortisman alt sınırı 4.440 TL’dir. Bu değerin üstündeki mal veya varlıklar için amortisman uygulanabiliyor. 

Amortisman hakkında sıkça sorulan sorular

2023 amortisman ne kadar?

1 Ocak 2023'den itibaren uygulanacak amortisman sınırı 534 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 4.440 TL olarak belirlenmiştir. Bu tutar aynı zamanda “fatura kesme sınırı” olarak da dikkate alınıyor.

Amortisman oranı kaç?
Amortisman oranlarına ulaşmak için Gelir İdaresi Başkanlığı’nın ilgili sayfasını buraya tıklayarak ziyaret edebilirsiniz. 

Demirbaş sınırı 2023 KDV hariç mi?
2023 yılı demirbaş sınırı, KDV hariç tutarlar dikkate alınarak uygulanıyor. 2023 yılında KDV hariç 4.440 TL'nin altındaki demirbaş alımları doğrudan gider yazılabiliyor.

Amortisman en fazla kaç yıl ayrılır?
VUK’un 320. maddesinde, “Amortisman süresi, kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar” hükmü yer alıyor. “Aktife girme” ifadesi; varlığın edinilerek kayıtlara geçirilmesi, değerleme gününde envanterde olması ve kullanıma hazır bulunması anlamına geliyor. Bu hükümden de anlaşılacağı üzere yılın son günü aktife girmiş olsa dahi bir iktisadi kıymet için (binek otomobiller hariç) o yıl, 1 tam yıllık amortisman ayrılıyor.

Amortisman oranlarını kim belirler?
Amortisman oranları T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirleniyor.

Amortisman ayrılmazsa ne olur?
Maliye İdaresi, amortisman ayrılmadığı takdirde ilgili yıla ait amortisman hakkının kaybolacağı ve düzeltme yoluyla da bu hakkın kullanılamayacağı görüşünü savunuyor.

Araç amortismanı kaç yıl?
Araç amortismanı yıl değil ay hesabı ile yapılıyor. Şirkete kayıtlı binek aracın satın alındığı tarihten itibaren dönem sonuna kadar geçen zaman üzerinden amortisman hesaplanıyor.

VUK’un 320. maddesi konuya şu şekilde açıklık getiriyor:
“Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.”

Bina amortismanı kaç yıl?
VUK’un 314. maddesine göre boş arsa ve araziler amortismana tabi tutulamazken üzerinde inşaat ve tesisat bulunan arsalar amortismana tabi tutulabiliyor. Burada da gayrimenkulün fiyatı ve bulunduğu lokasyon temel alınıyor.

Örneğin satış fiyatı 600.000 TL, kira değeri 3.000 TL olan bir konutun gayrimenkul değerini ve ortalama amortisman süresini şu şekilde hesaplayabiliriz:

600.000 / 3.000 = 200 ay
200 / 12 = 17 yıl

Amortisman gelir mi gider mi?
Amortisman gerçek bir nakit çıkışını temsil etmediği için nakdi olmayan gider olarak kabul ediliyor.

Araba lastiği gider yazılır mı?
Araba lastiği doğrudan gider kaydedilebiliyor. Kanunda, “ticari amaçla kullanılan araçlar için iktisap edilen lastiklerin, faaliyet gösterilen sektörün çalışma şartları gereği tahsis edildiği hizmette kullanılmaya hazır hale geldiği tarih itibarıyla faydalı ömrünün bir yıldan daha az olması halinde amortismana tabi tutulması mümkün olmayacağından kayıtlara doğrudan gider olarak intikal ettirilebileceği” hükmü yer alıyor.