YAN HAKLAR NELERDİR?
Yan haklar, şirketler ve işverenler tarafından çalışanların performansı için belirtilen maaşın üzerinde sunulan ek faydalardır. Sosyal güvenlik ve sağlık sigortası gibi bazı yan haklar yasalarca zorunlu tutulurken, diğerleri gönüllü olarak işveren tarafından sağlanmaktadır.
- Sağlık Sigortası
- İşsizlik Sigortası
- Tıbbi İzin
- İşçi Tazminatı
- Aylık Yemek Ücreti
- Yol Yardımı
- Hisse Senedi Seçenekleri
- Engelli Sigortası
- Ücretli Tatil
- Emeklilik Planlama Hizmetleri
- Hayat Sigortası
- Ücretli İzin
- Başarı Ödülleri
- Fitness Eğitimi
- Çalışan İndirimleri
- Yemek Planları
- Hediye Çekleri
- Şirket Aracı
- Şirket Telefonu
- Doğum Günü İzni
- Anne ve Babalar İçin Ekstra Doğum İzinleri
- Erzak Yardımı
- Eğitim Ödenekleri
YAN HAKLAR NASIL TALEP EDİLİR?
İş sözleşmesi gereği yemek parası ya da şirket içinde verilecek yemek konusunda bir madde varsa,
işveren yemek parasını ödemek zorundadır veya işçiye şirket içinde yemek sağlamak zorundadır.
İş Kanunu açısından bir çalışana yol ve yemek ücretinin ödenmesi, servis sağlanması veya işyerinde
yemek verilmesi tamamen iş sözleşmesi hükümleri ile belirlenmektedir.
YAN HAK UYGULAMASI NEDİR?
İş Kanunu yalnızca ücret, fazla mesai, genel tatil çalışması ve tazminat gibi ödemelerin ödenmesine ilişkin kuralları belirlemişken, yan hakların ödeniş şeklini, miktarını tamamen çalışan ve işverenin inisiyatifine bırakılmaktadır. İşveren, çalışanlarına ücretinden hariç olmak üzere istediği ek ödemeleri verebilir, yan hakları sağlayabilir. İşveren, pandemi sebebiyle evden çalışan işçinin ücretinde ve sosyal haklarında indirim yapamamaktadır. Çalışanın sözleşmesinde bulunan ve işyerinde çalışırken almış olduğu ücret, yemek kartı, ikramiye, giyim yardımı, sağlık yardımı vb. tüm haklarını almaya devam eder. Bu ücretlerin kesilmesi durumunda çalışan yasal haklarını kullanabilir.
ESNEK YAN HAKLAR NELERDİR?
Esnek yan haklar; şirketler tarafından çalışanların seçimine bırakılan ve yan haklar paketini çalışanın bireysel ihtiyaçlarına uygun olarak düzenleyebilmesini sağlayan bir çözümdür. Esnek yan hakları şirketler ve işverenler belirler. Hangi yan haklar olacağını işverenler, kurum kültürü ve çalışanların sosyo-ekonomik durumu, ihtiyaçları ve beklentileri belirlemelidir.
YAN HAKLAR EŞİT ŞEKİLDE Mİ UYGULANIR?
Yan haklar, ikna edici bir sebeple verilmediği sürece, her işçiye eşit şekilde uygulanır. Bir işçiye ikramiye ödenirken diğer işçiye ödenmemesi, ayrımı gerektiren haklı bir sebebe dayanmadıkça 4857 sayılı Kanunu’nun Madde 5’te belirtilen eşit davranma ilkesine aykırı düşecektir. İkramiye tutarı işçilerin kıdem süresine göre değişen bir oranda verilebilir. Bu ayrım için açıklayıcı bir sebep olabilir.
İşçilere ödenen yan haklar, bazen iş sözleşmesinde/toplu iş sözleşmesinde yer alırken, bazen de hiç sözleşmede bulunmadan işyerinin geleneği haline gelmiş şekilde de sağlanıyor olabilir. Örneğin iş sözleşmesinde yol yardımı olmayan bir işyeri tüm işçilerin her ay yol yardımı veriyor olabilir. İşveren bu iş yerine yeni başlayan her işçiye de sözleşmede yer alsın ya da almasın bu yol yardımını vermekle yükümlüdür.
RESMİ TATİLLERDE YAN HAKLARDA KISITLAMA UYGULANIR MI?
İkramiye, prim, bonus gibi ödemeler, çalışma gününe göre hesaplanıp ödenebilir. Böyle bir durumda ise sözleşmede aksi yer almadığı sürece, aylık maktu ücretle çalışan işçiler için tatil günleri de çalışılmış gibi kabul edilir. Bu ücret, işçiye herhangi bir kısıt uygulanmadan verilmelidir. Fakat ikramiye/prim/bonus hak ediş günleri içerisinde ücretsiz izin kullanmış bir işçi için, ücretsiz izinli olduğu günlerin hak ettiği tutarı değiştirmesinde bir sakınca meydana gelmeyecektir.
ÇALIŞANLARA YOL ÜCRETİ VERMEK ZORUNLU MUDUR?
Eğer işçi ve işveren ya da sendika ve işveren işçilerin yol ve yemek giderleri konusunda sözleşme yaparken bir anlaşmaya varmışsa işveren buna uymak zorundadır. Aynı zamanda iş yerinde diğer işçilere bu konuda sağlanan imkânlar varsa, sözleşmelerde yer almasa bile tüm işçiler bu hakka sahip olacaktır. Bu konuda işverenlerin tüm işçilere eşit davranma yükümlülüğü vardır.
Yol ücretleri ile ilgili ilk yasal düzenleme, 7 Aralık 2019 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlük kazanan 7194 sayılı Dijital Hizmet Vergisi ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 11. Maddesidir. İlgili madde ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 23. maddesinin 1. fıkrasının 10 numaralı bendine parantez içi hüküm eklendi. Bu parantez içi hükümle birlikte işçilerin toplu işe gidiş gelişlerini sağlamak için işverenlerin sunduğu ulaşım hizmeti için detaylı bir istisna tanımlaması yapıldı. (İşverenlerce taşıma hizmeti verilmeyen durumlarda, çalışılan günlere ait bir günlük ulaşım bedelinin 10 Türk lirasını aşmaması ve buna ilişkin ödemenin toplu taşıma kartı, bileti veya bu amaçla kullanılan ödeme araçlarının temini şeklinde yapılması şarttır. Ödemenin bu tutarı aşması hâlinde aşan kısım ile hizmet erbabına ulaşım bedeli olarak nakden yapılan ödemeler ve bu amaçla sağlanan menfaatler ücret olarak vergilendirilir. Bu istisnanın uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.) Bu yasal düzenlemenin yürürlük tarihi 1 Ocak 2020 olarak belirlendi.
SERBEST ZAMAN İZNİ NASIL KULLANILIR?
Serbest zaman izni, fazla mesai ücretini almak istemeyen işçiye verilmektedir. Bu nedenle izin olarak verildiğinde de dikkat edilmesi gereken fazla mesai ücretinin yüzdesi ile orantılı olarak izin verilmesidir. Kanunda asgari oranları belirlenmiştir. Haftalık 45 saatin altında çalışma süresi olan iş yerlerinde, yasal sınır 45 saate kadar yapılan “fazla süreli çalışmalar”, işçiye en az ücretin %25 fazlası ile hesaplanarak ödenir. Serbest zaman olarak kullanılacaksa da 1 saate karşılık 1 saat 15 dk izin kullanacaktır.
SERBEST ZAMAN TALEBİ NE ZAMAN YAPILMALIDIR?
Fazla çalışma yapan işçi ücreti ödenmeden önce işverene serbest zaman izni talebinde bulunmalıdır. Eğer işçiye fazla çalışmasının karşılığı olan ücret ödemesi yapılmış ise işçinin bu talebi dikkate alınmayacaktır.
YEMEK PARASI PERSONELE NAKİT ÖDENEBİLİR Mİ?
Yemek paraları personele nakden ödenebilir. Net ücret kabul edilir, bordrolaştırılır ve vergilendirilir. Yemek bedellerinin nakit olarak işçinin kendisine ödenmesi halinde, bu tutarların gelir vergisinden istisna edilmesi mümkün bulunmamakta olup, söz konusu ödemelerin ücret olarak kabul edilmesi ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 61, 94, 103 ve 104′üncü Maddelerine göre vergilendirilmesi gerekmektedir. Ancak yemek parasının nakit olarak vermek hem çalışan hem de işveren açısından daha az avantajlıdır. Öğle yemeği için yemek kartı kullanan işveren vergi istisnasından yararlanırken, çalışanlar da yemek kartı sayesinde yemek seçiminde daha özgür olacaktır. Aynı zamanda yemek kartının ek avantajları, kampanyaları ve indirimleri sayesinde çalışanlar da öğle yemeği giderlerinden tasarruf sağlayacaktır.
ÇALIŞANLARA VERİLMESİ GEREKEN YOL VE YEMEK PARALARININ ALT SINIRI NASIL BELİRLENMEKTEDİR?
Yasal düzenlemeler kapsamında, çalışanlara yol veya yemek yardımı yapılmasına yönelik herhangi bir zorunluluk düzenlenmiş değildir. Bu konudaki uygulama, iş sözleşmesi yolu ile belirlenmektedir. İş sözleşmesi hükümleri ile çalışana böylesi bir hak sağlanmıyor olması durumunda, uygulama işverenin inisiyatifinde olacaktır.
GÜNLÜK YEMEK BEDELİ İSTİSNASI NEDİR?
2023 yılı için gelir vergisinden istisna tutulacak günlük yemek bedeli istisnası, KDV dahil 118,80 TL olarak belirlenmiştir. Bu mebla zorunlu olmayıp, işverenin vergi istisnasından yararlanabileceği tutardır. Çalışanların alacağı günlük yemek ücreti, işvereniyle arasındaki sözleşmeye göre belirlenir.
YAN HAK SEÇİMİ NEDİR?
Çalışan bağlılığı ve iş verimini artırmak isteyen şirketler, herkese kendi yan haklar listesini hazırlama fırsatı vermektedir. Bu sayede çalışanlar belirlenen bütçe dâhilinde bir haktan vazgeçip yerine ihtiyacı olan başka bir hakkı tercih edebilmektedir. Çok uluslu şirketlerde uzun zamandan beri uygulanan bu yöntem, Türk şirketleri tarafından da uygulanmaktadır. Maaş dışında sağlanan yan hakların çeşitliliği, bununla beraber çalışanın istediği yan hakkı seçebiliyor olması gibi konular çalışanlar açısından önem kazanıyor ve kurumda kalma / gitme kararlarını etkilemektedir.
YAN HAK SEÇİMİNİN AVANTAJI NEDİR?
Çalışanların farklı çalışma koşullarına göre değişen ihtiyaçlarına karşılık verilmesi ve aynı zamanda geleneksel yaklaşımdan uzaklaşarak seçim özgürlüğünün olması esnek yan haklar uygulamasının yaygınlaştırılmasını desteklemektedir. Bu uygulamayla yan hakların toplam kazanç paketinin bir parçası olarak iletişimi yapılmakta ve böylece politikalar daha iyi anlaşılmaktadır.
Esnek yan haklar paketinin tercihinde çalışanların yaşının yanı sıra pozisyon, cinsiyet ve medeni durumu da belirleyici olmaktadır. Bekâr çalışanlar sağlık sigortası ve hayat sigortasının yerine checkup, tatil paketi ve spor yardımını tercih edebilirken, evli çalışanlar BES, hayat sigortası ve alışveriş kartından faydalanmak isteyebilmektedir. Yine aynı şekilde erkek çalışanlar check-up, BES, kritik hastalıklar sigortası ve çok amaçlı alışveriş çeklerini kullanmak isterken kadınlar bu tercihlerini BES, eş için hayat sigortası ve spor yardımı olarak kullanmak isteyebilmektedir.
EN ÇOK TERCİH EDİLEN YAN HAKLAR NELERDİR?
Çalışanlar tarafından en çok tercih edilen yan haklardan en önemlisi çalışanlara veriler yemek kartlarıdır. Çalışanların birçok restoran ve kafeden dilediğince seçim yapmasını sağlayan yemek kartları aynı zamanda çeşitli indirimler ve kampanyalar ile çalışanların tasarruf etmesini de sağlar. En çok tercih edilen diğer yan haklar ise hediye kartları/kuponları, gözlük, diş, diyet programları gibi ilave sağlık hizmetleri, internete girebilen akıllı telefonlar ve tabletler, benzin yardımı, temel ihtiyaçlar için indirimli alışveriş imkânı, spor kulübü üyelikleri ve kreş imkânı bulunmaktadır.
YAN HAK SEÇİMİ NASIL YAPILIR?
Yan hak seçimi veya yan hak değiş tokuş sistemi, çalışanların yaşına, cinsiyetine, medeni durumuna ve hatta çocuklu olup olmamasına göre farklılık göstermektedir. Çalışanlar dönemsel ihtiyaçlarına ve yaşam tarzlarına göre ihtiyacı olan yan haklardan yararlanma imkânı sağlamaktadır ve çalışanların zaman içinde değişen ihtiyaçlarına göre seçim yapılabilir. Örneğin öğle yemeği için yemek kartı kullanarak, ya da işvereninden yemek kartı talep ederek daha verimli ve avantajlı bir seçim yapılabilir.
ÇALIŞAN AÇISINDAN YEMEK KARTI MI, YEMEKHANE Mİ YOKSA YEMEK PARASINI NAKİT OLARAK ALMAK MI DAHA AVANTAJLIDIR?
Yemekhane mi yemek kartı mı sorusu merak edilen bir koru. İşverenler çalışanların öğle yemeği haklarını çeşitli şekilde verebilirler. Ancak bu yöntemlerden en avantajlı olanı yemek kartıdır. Yemekhane; yönetilmesi ve organizasyonu güç, sağlık ve hijyen sorunu gibi riskleri barındıran ve her çalışanın yemek zevkine ve ihtiyaçlarına yanıt veremeyen bir sistemdir. Öte yandan nakit olarak almak çalışan açısından doğru yönetim isteyen ve seçenekleri sınırlandıran bir sistemdir. Yemek kartı ise birçok restoran ve kafede kullanılan hızlı, güvenli ve kolay bir sistemdir. Çalışan ne yemek istediğine özgürce karar verebilir. Öte yandan yemek kartına özel kampanya ve indirimlerden yararlanarak tasarruf edebilir.
EVDEN ÇALIŞMA DÖNEMİNDE YAN HAKLAR DEVAM EDER Mİ?
Korona virüs ve pandemi gibi zorunlu nedenlerle evden çalışma, İş Kanunu’ndan düzenlenen uzaktan çalışma kapsamında değerlendirilemez. Bu nedenle de yemek, yol parası gibi yan haklarda ödemeden kesinti yapılması söz konusu değildir. İş sözleşmesinde veya uygulamada yemek ve yol parası işin nerede yapılacağına bağlı olarak ödenmediği sürece kesilemez.
EVDEN ÇALIŞAN VE OFİSTEN ÇALIŞAN PERSONEL İÇİN FARKLI YAN HAKLAR UYGULANABİLİR Mİ?
Koronavirüs veya pandemi sebebiyle zorunlu uzaktan çalışma dönemi dışında, tarafların rızası ile kanuna uygun bir uzaktan çalışma sözleşmesi yapılması durumda ise uzaktan çalışmada esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal isçiye göre farklı işleme tabi tutulamamaktadır. Örneğin evden çalışan gazeteci ile ofise giden gazeteci arasında haklar açısından ayrım yapılamamaktadır.
EVDEN ÇALIŞMA DÖNEMİNDE YEMEK PARASINDAN KESİNTİ YAPILABİLİR Mİ?
Zorunlu nedenler ve geçici bir süre için evden yapılan ve daha sonra normal çalışma düzenine dönecek çalışmalar kanundaki uzaktan çalışma kapsamında kabul edilmemektedir. Uzaktan çalışma bir zorunluluk sonucu, kısa süreliğine uygulanacak bir sözleşme türü değildir. Tarafların serbest iradeleri ile seçecekleri bir yöntemdir. Dolayısıyla işveren işçinin sözleşmesinde bulunan yol ücreti, yemek kartı vs. gibi tüm yan haklarını ödemek durumundadır.
